ساختارشناسی ملاط‌های تاریخی در آرایه ‌های معماری و اندود داخلی معبد صخره‌ای ورجووی مراغه، ایران

چکیده

هدف این پژوهش ارائه شواهدی جدید مبنی بر استفاده از ملاط در آرایه‏ های معماری و اندودهای بدنه داخلی معبد صخره‏ ای ورجووی در دوره اسلامی است. معبد ورجووی ازجمله بناهای با تاریخ نه‌چندان دقیق در پیش از اسلام و با الحاقاتی منسوب به دوره ایلخانی است که در نزدیکی قبرستان تاریخی روستای ورجووی در فاصلۀ 6 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مراغه در استان آذربایجان شرقی واقع‌شده است. این معبد جزء مجموعه سازه‏ های زیرزمینی است که در بستر سنگی کنده‌شده و دارای بخش ‏های مختلفی ازلحاظ معماری در زیر روستای کنونی ورجووی است. تنها بخش معبد اصلی به‌واسطه تداوم استفاده در دوره اسلامی هیچ‌گاه مدفون و پوشیده نشده است. مابقی این مجموعۀ بزرگ، هم‏ اکنون در زیر لایه‏ های خاک پوشیده شده ‏است. تداوم استفاده از معبد، با تغییراتی در پلان‏ ها و همچنین آرایه‏ های معماری در دوره ‏های مختلف همراه بوده که از مظاهر آن حجاری ‏های روی بدنه و استفاده از نقوش و خطوط اسلامی، با آیات قرآنی و همچنین استفاده از آرایه‏ های معماری در قالب ملاط بسیار سخت و مقاوم ساروج و دیگر ملاط‏‏ های آهکی به همراه رنگدانه بوده است. با توجه به عدم شناسایی ترکیب و روش ساخت آرایه‏ های معماری این بنا در گذشته، در این مقاله ساختارشناسی و معرفی آرایه‏ های ساخته‌شده از ملاط‏‏ های بسیار سخت و فناوارنه معبد ورجووی انجام شده است. از جمله سؤالات این تحقیق عبارت‌اند از اینکه: در کدام بخش ‏های معبد ورجووی از ملاط استفاده شده است؟ ملاط ‏‏های استفاده‌شده از چه نوعی هستند و از چه ساختار و ساختمانی برخوردارند؟ در همین راستا بر اساس مطالعات میدانی اقدام به نمونه ‏برداری از نواحی شناسایی‌شده و مشکوک به ملاط و بدنه سنگی گردید که با استفاده از آنالیزهای ساختارشناسی (پتروگرافی مقطع نازک-در شناسایی سنگ-XRD, XRF) اقدام به ارزیابی و مقایسه میان ملاط‏‏های بدنه و آرایه ‏ها و بستر سنگی آن گرفته شد. نتایج حاصل از پژوهش گویای این مهم است که در اندود بدنه‏ ها از ملاط گچ و آهک به همراه پرکنندۀ پودر سنگ توف و خاکستر و همچنین الیاف گیاهی استفاده شده است و برای پوشش سطحی آرایۀ قطاربندی در فضای V6، از ملاط ساروج مهره خورده استفاده شده است.

رازانی مهدی، حمزوی یاسر. ساختارشناسی ملاط‌های تاریخی در آرایه ‌های معماری و اندود داخلی معبد صخره‌ای ورجووی مراغه، ایران. پژوهه باستان سنجی. ۱۳۹۷; ۴ (۲) :۲۱-۳۳

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Characterization of Historic Mortar from the Architectural Decoration and Plaster of Rocky Temple of Verjuy in Maragheh, Iran

Temple of Verjuy or Mehr Temple is one of the particular monuments in the type of regional architecture, in the slope of Sahand volcano; has been located in Verjuy village in the suburbs of the Maragheh city, East Azerbaijan province, Iran. The Verjuy researchers believe that this building belongs to the Mithraism religion which is an Iranian ancient religion (248 BCE-224 CE). But, new excavation around the temple demonstrated that this building is a part of underground rocky architecture with an unclear date and history. Underground Verjuy temple has seven spaces with a number of holes which are connected to each other. According to the literature, the temple was a worshiping place before Islam, but since then, the evidence show that it was used as a mosque. The architectural decorations of the temple have not been taken into consideration and in general, a lot of references, repeat the first information related to the history, usage and stone carving of this temple. As the specific architectural decorations of this monument have not yet been scientifically studied, the exploring variety of architectural decorations as well as the characterization of materials used for making the decorations of this building would be one of the main objectives of this research. Based on the results obtained, the main decorations of temple are including: carving of Islamic Arabesque and Quranic inscriptions as well as Moqarnas decoration inside the dome of the main space of the building. The results also showed the application of mortar on architectural decoration as a plaster inside the building and also on the surface of Moqarnas as a very thin layer in Islamic era. Moreover, the field work (redrawing the plan of temple and describe of architectural spaces as a documentation of architectural decorations with photography) and sampling of plaster along with XRPD, XRF and thin section petrography analysis were done. The results of this research show that, except for stone decoration, there is another decoration with lime base mortar in cover of Muqarnas work and some other places of the building, that this new finding is reported for the first time. This finding showed the application of the building during different periods and it is possible to attribute the earliest works and shreds of evidence of the use of the original dome in its new use in the Islamic era, to the Ilkhanid period.

Razani M, Hamzavi Y. Characterization of Historic Mortar from the Architectural Decoration and Plaster of Rocky Temple of Verjuy in Maragheh, Iran. JRA. 20; 4 (2) :21-33
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-153-fa.html

شناسایی اولین منابع ابسیدین در شمال‬ غرب ایران جهت منشایابی منابع بومی آثار پیش از تاریخی

بررسی تطبیقی فرآیند ساخت هنر سنگ‌تراشی پیش‌از‌تاریخ جنوب‌شرق ایران و سنگ هرکارۀ معاصر مشهد

منشأیابی ابزارهای ابسیدینی محوطه های پیش ازتاریخ دشت خوی براساس آنالیز فلورسانس اشعه ایکس (XRF)